Dahi Dolandırıcı: P.T. Barnum

Pazarlama ve gösteri dünyası denince akla gelen ilk isimlerden biridir Barnum. Kendi zamanında etik dışı bir pazarlama anlayışına sahip olmasına rağmen zekâsıyla ön plana çıkıyordu. Gazetecilik yaparak geçimini sağlayan Barnum, yirmili yaşlarında parasızlıktan çok bunalmış ve ileride zengin olacağı  kariyerine bir tiyatro oluşumu kurarak başlamıştı. Sonraları, Amerikan Müzesi’ni satın almasıyla günümüzde ‘’freak show’’ adıyla anılan konseptte birçok sirk düzenledi,  Fijili Deniz Kızı ve General Tom Thumb gibi birçok aldatmacayı sahneye taşıyarak başarıya ulaştı. 

Balık bedenine diktiği maymun kafasına muhteşem bir arka plan hikayesi uydurarak insanları, onun gerçek bir deniz kızı olduğuna inandırmış, sıradan bir cüceye askeri kostümler giydirerek büyük başarılara imza atmış ünlü bir general imajı vermişti. Engelleri olan, halkın garipsediği insanlar hakkında hikâyeler uydurma konusunda usta olduğu için toplumun birçok kesimini kolayca etkileyebiliyordu. Doğru bilgiye erişimin kısıtlı olması sebebiyle ülke çapında birçok reklam vererek işlettiği sirkin etkinliklerini devasa panolara basıyor, gerçek dışı etkinliklerini toplumun zihnine aşılıyordu. Tren vagonlarına reklamlar yerleştirmek gibi fikirlerinin olmasının yanında dünyanın ilk billboard çalışması da kendisine aitti. Barnum’un düşüncesine göre içinde yaşadığı toplum, sömürülecek insanlardan oluşuyordu. Öyle ki, başarısının sırrı sorulduğunda ‘’Her dakika yeni bir enayi doğuyor.’’ dediği bile rivayet edilir.

Çok geçmeden sahtekarlık yaptığı anlaşıldı ve uzun yıllar boyunca halkı küçük düşürmek de dahil olmak üzere birçok suçtan yargılandı. Suçlamalardan sıyrılmak için birçok konferans veren Barnum, dikkatleri kendisi hakkındaki iddialardan uzak tutmak için köleliğin kaldırılmasına ilişkin ifadeler verdi. “Tanrı’nın yarattığı ve Mesih’in uğruna öldüğü hiçbir bir insan ruhu hafife alınmamalı. Bir Çinlinin, bir Türkün, bir Arabın veya bir Hottentotun bedeni hala ölümsüz bir ruha sahiptir” diyerek etkili halkla ilişkiler kampanyalarına imza attı. 

Ünlü olmasını sağlayan asıl etken, kurduğu müze ve sirk olsa da aynı zamanda opera kültürünün Amerika’da yaygınlaşmasına da büyük katkıları oldu. İsveç Bülbülü adını verdiği İsveçli opera sanatçısı ile büyük opera gösterileri düzenlemiş ve bu gösteriler ona 500.000 dolara mal olmuştu. Ancak bunun karşılığında sadece 250.000 dolar kazanmış ve bu paraların çoğunu hayır işlerinde kullanmıştı. Anlaşılacağı üzere yaşamının son dönemlerinde duyarlı bir insana dönüşmüş, hayırsever olarak anılmaya başlamıştı. Siyasete atılmış, 1875 yılında Bridgeport belediye başkanı olarak seçilmişti. 

Ölümünün ardından hayatı birçok araştırmaya konu olan Barnum, günümüzde hâlâ halkla ilişkiler ve pazarlama konusunda modern anlayışa ilham olmaya devam etmekte. Yaptıkları her ne kadar etiğe sığmasa da insanları nasıl etkileyeceğini çok iyi biliyor, psikoloji biliminin henüz gelişmediği yıllarda insan psikolojisini başarılı bir şekilde manipüle ediyordu. Bugün hâlâ iletişim bilimleri fakültesi derslerine konu olduğunu ve kendi adıyla anılan ‘’Barnum etkisi’’ bağlamında incelendiğini görmek mümkün.