Bando Vagonu Etkisi Nedir?

İnsanların, çoğunluğun aynı şeyi yaptığını düşünmesiyle ortaya çıkan ve bunun sonucunda davranış ve düşünce sistemini değiştiren bilişsel yargılardandır bando vagonu etkisi (ya da daha popüler adıyla sürü psikolojisi).

Bando vagonu etkisi, insanın içinde bulunduğu siyasi çevreye göre siyasi görüşünü değiştirmesi gibi radikal kararlara sebep olduğu gibi daha küçük çaplı etkiler de yaratmaktadır. Örneğin bir paylaşıma gelen yorumların arasından en çok beğeni toplayan yorumu beğenme eğilimi göstermemiz de bando vagonu etkisine güzel bir örnek. 

Bando vagonu etkisinin en çok gözlemlendiği durumlardan biri de tüketici kararlarıdır. Örneğin tüketiciler, çevrelerindeki insanlara son moda ürünleri takip ettiğini kanıtlamak için moda konusunda kanaat önderi olarak belirledikleri insanlarla benzer ürünleri satın alırlar. Bu noktada ‘’moda’’ olarak adlandırdığımız kavramın tamamen bando vagonu etkisi sayesinde gelişim gösterdiğini söyleyebiliriz.

Bu etki, aynı zamanda sağlık ve tıp konusundaki kararları da oldukça fazla etkilemekte. Mesela bir doktor, etkinliği tam olarak kanıtlanmamış olsa bile, diğer doktorlardan etkilenerek yeni tedavi yöntemlerine yönelebilir. Ya da bir diyetisyen, etkinliği tam olarak kanıtlanmamış bir yaklaşımı diğer diyetisyenlerden edinebilir. Örneğin bundan yirmi sene öncesine kadar düşük karbonhidratlı diyetler pek de popüler değildi ve çoğu diyet listesi dengeli beslenmek üzerine tasarlanıyordu. Fakat günümüzde Karatay diyeti, Ketojenik diyet gibi yöntemlerin popülerlik kazanması sebebiyle eskiden karbonhidratların gerekliliği konusunda hemfikir olan diyetisyenlerin büyük bir kısmı günümüzde karbonhidrat alımının kısıtlanması gerektiğini savunmaya başladı. Daha da ilginci, geçmişte kısıtlanması gereken besin grubunun yağlar olduğu düşünülüyorken günümüzde yağların gerekliliğinden oldukça fazla söz edilmeye başlandı. Peki tıp bilimi birden karbonhidratın zararlı olduğunu mu keşfetti dersiniz? Aslında hayır. Karbonhidratlar hakkında bildiklerimiz, yirmi yıl öncekiyle neredeyse aynı.

Peki neden sürü psikolojisine uyma eğilimi gösteriyoruz? Bunun sebeplerinden ilki, onay alma ve uyum sağlama isteği olarak karşımıza çıkan normatif sosyal etki. Bir diğer sebebi ise bazı kişilerin bilgi birikimine toplumsal olarak güveniyor olmamız sebebiyle ortaya çıkan bilgisel sosyal etkidir. Daha açık konuşmak gerekirse sürü psikolojisi dediğimiz davranışları, içinde yaşadığımız insan topluluğunda tutunabilmek istediğimizde ve kanaat önderi olarak gördüğümüz otoritelere güvendiğimizde gerçekleştiririz. 

‘’Sürü psikolojisi’’ kelimesi her ne kadar kulağa küçümseyici gelse de bu davranış, sosyal canlılar olarak biz insanların daha rahat ve güvende yaşamasını kolaylaştıran önemli etmenlerdendir. Hatta bando vagonu etkisi, evrimsel süreçte bu denli gelişebilmemizin en büyük etkenlerinden biri olan uyum sağlama becerimizin önemli bir parçasıdır. 

Her insan eylemlerinde bağımsız olduğunu düşünmek istese de bando vagonu etkisi, bunun tam olarak öyle olmadığını göstererek egolarımızı bir miktar törpülemekte değil mi?